نوجوانان در دوران بلوغ از نظر جسمی و ذهنی چه تغییراتی می کنند

نوجوانی، پلی میان کودکی و بزرگسالی است؛ مسیری پر از هیجان، سردرگمی، نوسان و جست‌وجوی هویت. در این دوران، ذهن و بدن نوجوان با سرعتی چشمگیر در حال تغییر است و همین تحولات، والدین را با چالش‌هایی تازه روبه‌رو می‌کند. بسیاری از پدر و مادرها از خود می‌پرسند چرا فرزندشان ناگهان گوشه‌گیر یا پرخاشگر شده، یا چرا دیگر با آن‌ها حرف نمی‌زند. حقیقت این است که نوجوان در این سن، میان دو دنیای متفاوت گرفتار شده است؛ دنیای کودکی که در حال خداحافظی است و دنیای بزرگسالی که تازه در حال آغاز شدن است. درک این گذار، صبر، آگاهی و همراهی والدین را می‌طلبد. در این مقاله با نشانه‌های بلوغ، چالش‌های روانی و اجتماعی نوجوانان و راهکارهای علمی و کاربردی برای ارتباط بهتر با فرزندتان آشنا می‌شوید.

تغییرات دوران بلوغ در دختران و پسران

به نقل از سایت  my.clevelandclinic.org درباره دوران بلوغ نوجوانان:

Adolescence is the exciting yet stressful time when your child transitions into adulthood. Many rapid changes and developments take place during this time, and it’s not always a smooth ride. Through the physical, cognitive and psychological changes, your child will begin to discover who they are and where they belong.

نوجوانی، دوره‌ای هیجان‌انگیز اما پر‌استرس است که در آن فرزندتان از کودکی به دنیای بزرگسالی قدم می‌گذارد. در این مرحله، تغییرات و تحولات جسمی، ذهنی و روانی با سرعت زیادی رخ می‌دهد و همیشه مسیر همواری نیست. در میان این دگرگونی‌ها، نوجوان به‌تدریج درمی‌یابد که کیست و چه جایگاهی در جهان دارد.

بلوغ عاطفی چه علایمی دارد ؟ 

1. نوجوانان دچار دلهره ،اضطراب ،گوشه گیری ،پرخاشگری ،فداکاری و احساس گناه میشوند
2. تغییرات عاطفی زیادی برای نوجوانان پیش می آید اگر والدین برخورد صحیحی نداشته باشند مشکلات تازه شروع میشوند
3. نوجوانان خواهان زدن آسیب به خانواده نیستند بلکه بر اساس اقتضائات سنی خود رفتار میکنند
4. اگر به خوبی ها توجه کنید و مدام تشویق و تاییدشان کنید نیاز او به توجه طلبی رفع خواهد شد و رفتارش بهتر خواهد شد
5. اطلاعات خود را در زمینه خشم و اضطراب و بیحوصلگی افزایش دهید تا بتوانید در صورت بروز بحران مقابله کنید

شایع ترین تغییرات روانی ـ رفتاری در دوره بلوغ

1. نوجوانان در دوره بلوغ درباره دانستن برخی مسائل مانند وضعیت جسمانی، جنسیت، هویت و سایر خصوصیات که در آنها شکل می گیرد بسیار کنجکاوند.
2. در دوران بلوغ با اینکه نوجوانان تجربه کافی ندارند اما به تدریج رشد ذهنی و منطقی آنان بالا می رود و آنها قادر خواهند بود استعداد ها و تواناییهای خود را بشناسند. اعتماد به نفس و ارزش های اخلاقی در آنها رشد می کند تا جایی که می توانند با اطرافیان و جامعه سازگار گردند.
3. یادگیری ارزش ها یکی از مهمترین یادگیری های از پانزده سالگی به بعد است. در این سن افراد علاقه وافری به ارزش های معنوی پیدا کرده و گرایش بیشتری به این نوع ارزش ها دارند. آنها فلسفه زندگی را جستجو خواهند نمود و علاقه زیادی به مسائل سیاسی پیدا می کنند.
4. از ویژگی های رفتاری گروهی از نوجوانان در این دوران تمایل به رفتار نامطلوب مانند:سیگار کشیدن، دعوا کردن، خشونت یا گوشه گیری است. هیجانات و حالات عاطفی مختلفی مثل خشم، ترس، حسادت و عشق به جنس مخالف در این دوران گریبانگیر نوجوانان خواهد شد.
5. در این دوران نوجوانان تمایل بیشتری به برقراری روابط اجتماعی با دیگران دارند. آنها در این دوران متمایلند با دوستان ،همسالان یا همکلاسان خود ارتباط بیشتری برقرار نمایند و از سوی آنها پذیرفته شوند. هر چند معمولاً ارتباطات اجتماعی آنها به داشتن دو یا سه دوست صمیمی محدود می شود اما دوستی عمیق تری بین آنها ایجاد می شود.
6. عالیترین مرحله رشد فکری انسان رسیدن به مرحله تفکر انتزاعی است که نوجوانان در سن بلوغ به این ویژگی دست می یابند. به طوری که قدرت تجزیه و تحلیل مسایل، تفکر منطقی و نتیجه گیری صحیح را می یابند.
7. در دوره نوجوانی و بلوغ، دختران و پسرا به دنبال هویت و شناخت خود هستند و برای آینده شان جهت گیری و برنامه ریزی می کنند. در این دوران رابطه آنها با والدین یا سایرین به رابطه با بزرگسال تبدیل می شود.
8. گسترش دامنه رغبت ها و تمایلات از دیگر ویژگی های روانی دوره بلوغ است. در این دوران، دختران و پسران تمایل بیشتری به فعالیت های هنری، ورزش، مطالعه، تماشای فیلم، شرکت در مجالس دوستانه می یابند.
9. شناختن جنس مخالف و پدید آمدن عشق های نوجوانی نیز در این دوران شایع است و اگر این نوع عشق ها با تفکر منطقی و تصمیم درست همراه نباشد، سبب به خطر افتادن آینده نوجوان و کشیده شدن او به سمت انحرافات خواهد شد.
10. گاهی در دوران بلوغ افراد دچار اختلالات و مشکلات خلقی مانند افسردگی، تمایل به انزوا و بی حوصلگی خواهند شد که می توانند آنها را با اقدامات موثر و روش های منطقی حل کنند.
11. یکی از مسایل رایج در دوران بلوغ فعال شدن هورمون های جنسی در نوجوانان می باشد که به دلیل اختلال روانی نیست و می توان آن را کنترل نمود این مسئله از طریق ورزش، فعالیت های هنری، برنامه های روزانه فعال و نگرش های سازنده والدین و با رسیدن به آرامش جسمی ـ روانی قابل کنترل می باشد.

چالش‌های دوره نوجوانی

چالش با والدین

نوجوانان اغلب بر ضد والدینشان می‌شوند و در مقابل آنان مقاومت کرده و موضع می‌گیرند.
نوجوانی دوره گذار از کودکی است و نوجوان با نقش‌ها و مسئولیت‌های بسیار جدید در خانواده و جامعه روبرو می‌شود. نوجوان از وابستگی کودکانه به سمت استقلال حرکت کرده و می‌خواهد در محیط خانواده و اجتماع استقلال بیشتری نشان دهد و خودش تصمیم‌گیری‌هایی داشته باشد.
از طرفی، والدین احساس می‌کنند که نوجوان که دیگر کودک نیست و خواهان استقلال است، بایستی تمامی وظایف یک فرد کامل را اجرا کرده و درست و بی‌اشکال رفتار کند. این کشمکش بین خواسته در نوجوان و عدم پذیرش واقعیت‌های دوره نوجوانی توسط والدین، منجر به ایجاد تضاد بین آن‌ها می‌شود.

چالش با دوستان

تمایل شدید به ارتباط با همسالان، پذیرفته شدن و مورد تائید بودن در گروه دوستان یکی از مشکلات عمده نوجوانان است که تأثیر بسزایی در آینده، نقش اجتماعی و اعتمادبه‌نفس آنان دارد. در این دوره، دوستی‌ها شکل جدی‌تری به خود می‌گیرد و در حدود چهارده‌سالگی به بیش‌ترین اندازه خود می‌رسد. درواقع مهم‌ترین آسیب‌پذیری از فشار همسالان در این دوره هست که می‌تواند به رفتار‌های ضداجتماعی مانند دزدی، مصرف مواد مخدر، تجاوز جنسی و … منجر شود.

بحران هویت

دوره نوجوانی یکی از مراحل مهم در رشد شخصیت فرد است. از مهم‌ترین چالش‌هایی که نوجوان با آن روبه‌رو می‌شود، مسئله هویت فردی است. هویت‌یابی دستاورد بسیار مهم دوره نوجوانی است و سؤالات زیادی درباره مفهوم زندگی در ذهن او شکل می‌گیرد، سؤالاتی نظیر من کی هستم، کجا قرار دارم، به کجا می‌خواهم بروم، چه مسیری را می‌خواهم در زندگی طی کنم؟ هدف من در آینده چیست؟ و سؤالات دیگری که می‌تواند آینده نوجوان را در سرتاسر زندگی‌اش تحت‌الشعاع قرار دهد. در این سنین، هر چه ارزش‌هایی که از طرف دوستان و همسالان ابراز می‌شود باارزش‌های خانواده همخوانی بیشتری داشته باشند به همان نسبت، بحران هویت آسان‌تر طی می‌شود.

طغیان علیه مراجع قدرت

برخلاف تصورات قالبی که وجود دارد، طغیان و سرکشی نوجوانان با والدین خود یا بزرگ‌سالان صرفاً به دلیل مخالفت با آن‌ها نیست، درواقع نوجوانان نمی‌خواهند با تمام قوانین آن‌ها مخالفت کنند بلکه خواهان انتخاب شخصی در مسائلی هستند که قبلاً در حوزه کنترل والدین بوده است. تمایل نوجوان برای مستقل شدن و از کنترل خانواده درآمدن از یک‌سو و پافشاری والدین برای اعمال کنترل نوجوان از سوی دیگر، به درگیری‌های بین آن‌ها منجر می‌شود. خانواده‌ها با محدودیت زیاد و اعمال مقررات خشک باعث ایجاد فاصله می‌شوند. درواقع دوره نوجوانی بافاصله عاطفی بین فرزند و والدین همراه است و ممکن است مدت‌زمانی طول بکشد تا نوجوان و خانواده‌اش به حالت تعادل و آرامش برسند.

وجود و ارضای نیاز‌های جنسی

تغییرات بیولوژیکی و افزایش هورمون‌ها در سن بلوغ بر روی نوجوان تأثیر بسیار زیادی می‌گذارد و باعث افزایش تمایلات و فعالیت‌های جنسی در آن‌ها می‌شود. با ورزش کردن، پر کردن اوقات خالی‌شان و آموزش‌های صحیح جنسی به آن‌ها می‌توان آسیب‌های احتمالی ناشی از روابط جنسی را کاهش داد.

ترس از آینده

ورود به نوجوانی و پیدایش نیاز‌های جدید در فرد و میل به استقلال، نگرانی در مورد آینده را در نوجوان افزایش می‌دهد. درواقع نوجوان باید هدف و مسیر زندگی خود در آینده را تعیین کند. تحصیلات دانشگاهی، چگونگی تأمین اقتصادی و تشکیل خانواده ازجمله مسائلی است که برای نوجوانان می‌تواند مبهم باشد.

استقلال مالی

یکی از روش‌های ارضاء حس استقلال‌طلبی نوجوانان، دادن استقلال مالی به آنان است تا حدی که بتوانند برخی از نیاز‌های خود را رفع کنند. والدین می‌توانند به‌جای دادن پول‌توجیبی به‌صورت روزانه، مقدار پولی را برای مدت طولانی‌تر مثلاً هفتگی یا ماهانه تعیین کنید. همچنین استفاده از ادبیات متفاوتی نظیر کمک‌هزینه تحصیلی بجای پول‌توجیبی می‌تواند عزت‌نفس نوجوان را افزایش دهد.

علائم بلوغ در دختران و پسران

دوران بلوغ، آغازگر تغییرات مهم جسمی، عاطفی و رفتاری در نوجوان است. این مرحله معمولاً بین ۹ تا ۱۵ سالگی آغاز می‌شود و نشانه‌های آن در دختران و پسران متفاوت است. آگاهی از این علائم، به والدین کمک می‌کند تا بهتر با تغییرات فرزند خود کنار بیایند و از سردرگمی یا اضطراب او بکاهند.

 علائم بلوغ در دختران

بلوغ دختران معمولاً زودتر از پسران آغاز می‌شود و تغییرات ظاهری و هورمونی متعددی را به همراه دارد، از جمله:

• رشد و برجسته شدن پستان‌ها

• رویش موهای زائد در نواحی بدن (زیر بغل و ناحیه تناسلی)

• تغییر تدریجی در تن صدا (زنانه‌تر شدن صدا)

• آغاز چرخه قاعدگی و پریود ماهانه

• افزایش چربی در نواحی ران، شکم و سینه

• تعریق بیشتر و تغییر در بوی بدن

• ترشحات سفیدرنگ از واژن (نشانه فعال شدن سیستم تولیدمثل)

• بروز جوش و آکنه در نواحی صورت یا بدن

 علائم بلوغ در پسران

بلوغ در پسران معمولاً با تأخیر نسبت به دختران آغاز می‌شود و با رشد سریع عضلات و تغییرات صدا همراه است. نشانه‌های رایج شامل موارد زیر است:

• رویش مو در صورت (ریش و سبیل) و بدن

• رشد و تغییر اندازه آلت تناسلی و بیضه‌ها

• افزایش توده عضلانی و قد

• کلفت شدن و بم شدن صدا

• تعریق بیشتر و فعال‌تر شدن غدد چربی پوست

• ترشح هورمون‌های جنسی و آغاز تولید اسپرم

• ظاهر شدن آکنه و جوش‌های پوستی

با مطالعه در دوران بلوغ پسران چه نکاتی را باید رعایت کرد اطلاعات کامل تری را مطالعه خواهید کرد.

 ویژگی‌های رفتاری و احساسی نوجوانان در دوران بلوغ

در کنار تغییرات جسمی، تحولات روانی و رفتاری چشمگیری نیز در نوجوانان دیده می‌شود. این تغییرات طبیعی هستند و بخشی از مسیر رشد شخصیتی آن‌ها محسوب می‌شوند:

• واکنش‌های هیجانی شدید؛ زود عصبانی یا گریه‌کردن بدون دلیل مشخص

• افزایش حس غرور، استقلال‌طلبی و میل به تصمیم‌گیری شخصی

• تمایل به پذیرفتن مسئولیت‌های جدید و خروج از وابستگی کودکانه

• تجربه‌ی تضاد بین رفتارهای کودکانه و افکار بزرگسالانه

• تمایل به ابراز عقاید و مخالفت با نظر بزرگ‌ترها

• علاقه به حضور در جمع دوستان و افزایش تعاملات اجتماعی

• میل به تنهایی در خانه و نیاز به داشتن حریم شخصی

• گرایش به گروه‌های هواداری یا علاقه‌مندی‌های خاص (ورزش، موسیقی و…)

• نیاز عمیق به محبت، درک و تأیید از سوی والدین

• جست‌وجوی حس ارزشمندی، موفقیت و دیده‌شدن

مهمترین مشکلات نوجوانان چیست و چه راه حلی برای ان پیشنهاد میشود 

احساس منفی نسب به خود

در این دوره ممکن است نوجوانتان نسبت به ظاهر خود حساس‌تر شود. حس کند زیبا نیست یا اندام غیر‌متناسبی دارد. والدین نقش پررنگی در ایجاد اعتماد به نفس فرزندان دارند؛ از فرزندتان تمجید کنید و سعی داشته باشید منتقل‌کننده حس مثبت نسبت به او باشید.

 ترس و نگرانی از پذیرش مسئولیت و شکست

در این دوره فرزند شما میل دارد مسئولیت‌های مختلفی بگیرد و خود را اثبات کند؛ اما با بی‌اعتمادی شما، دچار ترس از مسئولیت و ترس از شکست می‌شود. شما باید بپذیرید که فرزندتان پا به دوره جدیدی گذاشته و باید تجربیات جدیدی هم به دست بیاورد.

به فرزندتان مسئولیت بدهید. به او یادآوری کنید که به توانایی‌هایش ایمان دارید؛ اما حتی اگر در اجرای آن مسئولیت، تاخیری افتاد (از واژه شکست استفاده نکنید) همچنان کنارش هستید تا با کمک او، موانع را از سر راه بردارید. زمانی که فرزندتان از پس انجام ماموریتی برنیامد و یا مشکلی ایجاد شد، او را مقصر ندانید و سرزنش نکنید، بلکه از او بخواهید هم‌فکری کند تا با هم مشکل را حل کنید.

مشکلات تحصیلی

در این دوره به دلیل بعضی تحولات، تمرکز نوجوان از درس برداشته می‌شود و ممکن است شاهد افت تحصیلی وی باشید. همچنین به دلیل بدخلقی احتمالی، ممکن است با برخی معلمان نیز به مشکل بخورد و از درس فاصله بگیرد.

در چنین شرایطی باید در فرزند نوجوان خود، انگیزه پیشرفت تحصیلی ایجاد کنید. او را تشویق کنید که هدفی را معین و برای رسیدن به آن تلاش کند، با معلمان او صحبت کنید. حامی نوجوان خود باشید و در عین حال از معلمان او بخواهید با درک بیشتر از شرایط روحی دوره نوجوانی شاگردانش، با ملاطفت بیشتری با آن‌ها برخورد کند.

گاهی برای موفقیت تحصیلی، می‌توانید انگیزه‌‌سازی کنید. مثلا به نوجونتان بگوییدکه اگر معل کارنامه پایان سالش، بالای 19 باشد، برایش فلان هدیه را می‌خرید یا اگر در فلان درس پیشرفت کند، وسیله‌ای را که مدتی است نیازش دارد را هدیه می‌گیرد!

حواستان باشد این جایزه‌ دادن‌ها نباید افراطی باشد و فرزندتان باید بداند که در این دوره، یکی از مهم‌ترین وظایفی که برعهده اوست، ادامه تحصیل است.

رابطه زیاد با دوستان

در این سن، نوجوان علاقه دارد در گروه‌های دوستانه قرار بگیرد و بیشتر وقتش را با دوستانش بگذراند، اما این نگرانی برای والدین وجود دارد که این دوستان چه خطراتی می‌توانند ایجاد کنند و چطور باید با نوجوانی که علاقه دارد تمام وقتش را با دوستانش بگذارند برخورد کنند.

ابتدا باید درک کنید که محیط دوستانه برای فرزند شما، محیط امن‌تری است؛ چون وقتش را با همسالانش می‌گذارند، کسانی که درکش می‌کنند، به دردودل‌هایش گوش می‌دهند، دوستش دارند و کنار هم شاد هستند و به قولی جوانی می‌کنند!

گام اول: نباید وقت گذرانی با دوستان را ممنوع کنید، اما باید نسبت به زمانی که فرزندتان در کنار دوستانش است، محدودیت قائل شوید و طبق قانون و برنامه‌ خاصی رفت‌و‌آمد شود.

گام دوم: باید سعی کنید محیط خانواده و مهمانی‌های خانوادگی را برای فرزندتان امن کنید. طبیعتا وقتی به او خوش بگذرد، میل بیشتری برای گذراندن وقت با خانواده دارد.

گام سوم: فرزندتان را آگاه کنید که دوستان خوب چه ویژگی‌هایی دارند و از او بخواهید نسبت به دوستانش حساس باشد و کسی را برای دوستی انتخاب کند که برای او دوست فوق‌العاده‌ای باشد. بد نیست کمی از آثار مخرب دوستان بدی که خودتان هم تجربه کرده‌اید به او بگویید و از او بخواهید که راه‌ حل دهد که اگر آن زمان به جای شما بود چه می‌کرد. به این ترتیب، بدون این که در او احساس منفی نصیحت را به‌ وجود بیاورید، کمکش کرده‌اید که نسبت به انتخاب دوستانش با چشم بازتری تصمیم بگیرد.

گام چهارم: برای انتخاب نوجوان ارزش قائل باشید و از او بخواهید که در مقابل، او هم تعادلی بین روابطش ایجاد کند تا به مشکل نخورید.

گام پنجم: سعی کنید دوستان نزدیک فرزندتان را بشناسید و با خانواده‌ آن‌ها ارتباط برقرار کنید؛ شناخت کافی، باعث می‌شود بتوانید بیشتر اعتماد کنید و یا در صورت نیاز، از فرزندتان بخواهید با درایت خودش، ارتباطش را با برخی از دوستانش کاهش دهد. برای شناخت بهتر می‌توانید گاها به مدرسه او بروید و دوستانش را ببینید و کمی گپ بزنید یا آن‌ها را به منزل یا یک پیک‌نیک دعوت کنید. سعی کنید در ارتباط با نوجوانان، مثل یک زن یا مرد دانا و نصیحت‌گر برخورد نکنید؛ بلکه برگردید به نوجوانی خود و وارد دنیای نوجوانانه آن‌ها شوید، بخندید، خاطره تعریف کنید، جوک بگویید و جوانی کنید تا هر دو شما لذت ببرید و ارتباط خوبی هم بینتان برقرار شود.

 اعتیاد به دخانیت و مواد مخدر در نوجوان

در این سن، اغلب نوجوانان مایلند چیزهایی که را که دست بزرگسالان دیده‌اند و برایشان تازگی دارد را امتحان کنند،. متاسفانه مصرف سیگار، قلیان و مخدر، در این برهه نوجوان شما را تهدید می‌کند.

بهتر است نوجوان را با اعتیاد و تبعات سنگین آن آشنا کنید. فیلم‌های مرتبط با اعتیاد را با مشورت یک مشاور، انتخاب و همراه با فرزندتان تماشا کنید. نباید فرصت دهید مواد اعتیادآور در ذهن فرزندتان تصویر کاذب مثبت پیدا کند. به او هشدار دهید که اگر از نه گفتن بترسد و ادعاهایی مبنی بر اعتیادآور نبودن این مواد را باور کند، خیلی زود اعتیاد تمام زندگی‌اش را ازبین خواهد برد.

ارتباط با جنس مخالف در نوجوانان

در این دوره، نیازهای عاطفی، نوجوان را تشویق می‌کند که با جنس مخالف، ارتباط برقرار کند و دوست‌دختر یا دوست‌پسر بگیرد. حتی ممکن است با شنیدن این مسائل از سمت دوستانش حس کند که راه پذیرفته‌شدن در جمع آن‌ها و اثبات صمیمیت و همراهی، داشتن دوستی از جنس مخالف است.

به او یادآور شوید که علاقه‌اش را درک می‌کنید؛ اما در این سن، این علاقه‌ها باعث اخلال در تحصیل و رسیدن به اهدافش می‌شود. همچنین او را از خطراتی که ممکن است در این مسیر، روح و جسمش را تهدید کند آگاه کنید.

سعی کنید رابطه صمیمانه و پرمحبتی با نوجوانتان داشته باشید و به او عشق و توجه بدهید تا در دیگران به دنبال آن نباشد. در صورت ادامه روابط پرخطر، حتما با مشاور کودک و نوجوان مشورت کنید.

نتیجه‌گیری

دوران نوجوانی نه بحران است و نه تهدید؛ بلکه فرصتی است برای ساختن رابطه‌ای عمیق‌تر با فرزندتان. اگر والدین در این مسیر با آگاهی و همدلی پیش بروند، می‌توانند به جای تقابل، همکاری و گفت‌وگو را جایگزین کنند. نوجوان نیاز به شنیده شدن، احترام و احساس ارزشمندی دارد. به جای نصیحت‌های مکرر، در کنارش باشید، احساساتش را بشنوید و به او نشان دهید که حتی در اشتباهاتش هم، پشتیبانش هستید. آینده سالم و موفق نوجوانان، از همین اعتماد و درک متقابل آغاز می‌شود.

 سوالات متداول

۱. از چه سنی باید نگران شروع بلوغ در فرزندمان باشیم؟
به‌طور معمول بلوغ در دختران از ۹ تا ۱۳ سالگی و در پسران از ۱۱ تا ۱۵ سالگی آغاز می‌شود. اگر تغییرات زودتر یا دیرتر از این بازه مشاهده شود، بهتر است با پزشک یا مشاور رشد مشورت کنید.

۲. چگونه با پرخاشگری یا لجبازی نوجوان برخورد کنیم؟
پاسخ با عصبانیت یا تهدید، اوضاع را بدتر می‌کند. بهتر است احساساتش را شناسایی کنید، زمان گفت‌وگو را به بعد از آرام شدن او موکول کنید و مرزها را با احترام مشخص نمایید.

۳. چطور نوجوان را به درس خواندن و هدف‌گذاری تشویق کنیم؟
به‌جای فشار مستقیم، از او بخواهید هدف خودش را مشخص کند. وقتی هدف از درون خودش بیاید، انگیزه‌اش پایدارتر خواهد بود. حمایت، تشویق و اعتماد شما، قوی‌ترین عامل برای موفقیت اوست.